Geografske odlike Dragačeva

Dragačevom se naziva zasebna brdsko planinska oblast u zapadnoj Srbiji, smeštena između požeške kotline na severozapadu, čačanske kotline na severoistoku, oblasti Kraljeva na jugoistoku i ivanjičkog kraja na jugozapadu. Izdvaja se kao mikro­geografska regija u okviru Starovlaško-raške visije, koja predstavlja deo dinarske Srbije, odnosno, niži nastavak crnogorskih brda i površi dok planine Dragačeva čine najistureniji deo Dinarida prema severoistoku.

Dragačevo predstavlja veliki basen izduženog oblika, koji se pruža pravcem severozapad-jugoistok i sa svih strana je oivičen planinskim vencima. Ovaj basen je, kao samostalna geografska celina teritorijalno otvoren samo s jedne strane, ka požeškoj kotlini na severozapadu.

Oblast Dragačeva se rasprostire na obroncima planina: Ovčara, Jelice, Golupca, Krstaca, Troglava i Čemerna, a pripada slivovoma reka: Bjelice, Moravice, Zapadne Morave i Tolišnice. Obuhvata prostor od 73 361 hektara, 65 ari i 35 kvadratnih metara. Ovaj prostor omeđen je sa severa tokom Zapadne Morave, od mesta sastava Đetinje, Skrapeža i Moravice pa dalje, u pravcu istoka kroz Ovčarsko-kablarsku klisuru. Granica, ide dalje, padinama Ovčara do venca planine Jelice, kojim se proteže u pravcu jugoistoka, do Kaonske reke, a odatle uzima pravac sever (severoistok-jug) jugoistok. Granica se dalje penje prema jugu na obronke Troglava i Čemerna, obuhvatajući sela Tolišnicu i Osonicu, zatim postepeno skreće prema severozapadu presecajući po sredini tok Lučke reke desne pritoke Moravice, i prostirući se paralelno sa tokom Moravice, dolazi do potoka Žirovnja. Obalom ovoga potoka granica silazi do toka Moravice koja dalje, do ušća, predstavlja zapadnu granicu Dragačeva.

Teritoriju Dragačeva sačinjava 49 sela-naselja: Beli Kamen,Brezovice, Viča, Virovo, Vlasteljice, Vučkovica, Goračići, Gornji Dubac, Gornja Kravarica, Grab, Guberevci, selo Guča, varošica Guča, Dljin, Donji Dubac, Donja Kravarica, Dragojevac, Dučalovići, Đerađ, Živica, Zeoke, Kaona, Krivača, Kotraža, Krstac, Lis, Lisa, Lisice, Lopaš, Luke, selo Lučani, varošica Lučani, Markovica, Milatovići, Mirosaljci, Negrišori, Osonica, Pilatovići, Prilipac, Puhovo, Pšanik, Rogača, Rtari, Rti, Tijanje, Tolišnica, Trešnjevica, Turica i Cerova.

Sa različitim administrativno-teritorijalnim promenama koja je ovaj kraj doživeo u periodu od turske vladavine pa do danas pojam Dragačeva kao određene geografske oblasti je u mnogo čemu menjao svoje značenje. Početkom 19. veka i Požega se ubrajala u Dragačevo. Danas se oblast Dragačeva, izjednačava sa teritorijom opštine Lučani, koja zapravo, obuhvata samo najveći njen deo.

Poslednjim administrativno-teritorijalnim promenama, posle 1945.godine, 13 dragačevskih sela nisu pripali opštini Lučani. Pre ovih promena Dragačevo je predstavljalo samostalnu administrativnu oblast sa centrom u Guči.

Dragačevo predstavlja kraj sa talasastim, brdovitim i niskoplaninskim reljefom. Obično se oblast Dragačeva deli na gornje i donje Dragačevo, mada jasnih granica i bithih razlika u reljefu ovih delova nema. Uobičajeno je da se donje Dragačevo naziva ravnim, a gornje lomnim, mada su po izgledu, po zemljištu i njegovoj rodnosti oba dela Dragačeva približno ista. Jovan Erdeljanović u antropogeografskoj studiji o donjem Dragačevu ističe: Kada pođemo po ravnom Dragačevu, u njemu je ipak malo ravnog zemljišta, već je gotovo celo brdovito i nemirno, u pravom smislu, kako ga pesma naziva – lomno Erdeljanović ipak skreće pažnju da je Drgačevo, u stvari, najravniji kraj u odnosu na ostale planinske krajeve koji predstavljaju veću oblast Jugozapadne Srbije.

Planine Dragačeva se pružaju dinarski i predstavljaju najistureniji deo Dinarida prema severoistoku. Sa severoistoka Dragačevo omeđavaju planine Ovčar i Jelica. Ovčar se na severu završava strmim stenovitim odsekom, gradeći sa susednim Kablarom Ovčarsko-kablarsku klisuru. Na jugu se spušta postepeno i na velikom prostoru ima izgled lepeze. Najviši vrh planine dostiže 985 m n.v.

Jelica je najrasprostranjenija planina Dragačeva. Pruža se od severozapada ka jugoistoku u dužini od 25 km i predstavlja prirodni most koji povezuje masive Ovčara i Troglava. Planina predstavlja izduženo planinsko bilo podeljeno na niz blago nagnutih planinskih kosa. Najviši vrh Jelice je Crna Stena (929m), a visinom se ističu i vrhovi Umka (903 m), Sarica (855 m) i dr. Južno od jeličkog vrha Jastrebara, odmah preko Kaonske reke, izdižu se strme kose Troglava u podnožju kojih se pruža jugoistočna granica Dragačeva. Sa juga teritoriju Dragačeva zatvaraju severozapadnepadine Čemerna. Zapadnom polovinom Dragačeva prostire se planinski pojas paralelan sa istočnim. Severni deo ovog planinskog pojasa čine planine Krstac i Golubac, koje su ujedno južni deo planine Jugozapadnog dragačevskog pobrđa. Ove planine predstavljaju razvođe između Bjelice i Moravice i imaju znatno strmije padine od planina u istočnom delu Dragačeva. Planina Krstac se pruža u tipičnom dinarskom pravcu, od Gugaljskog polja na severu do Rćanskih stijena na jugu, a vrhovi planine su ]ava (699m) i Bjeloševac (629m).

Susedna planina Golubac pokazuje odstupanja od dinarskog pravca pružanja. Dok se kose i visovi (Ivanovac 646m,Trijebež 658 m) u severoistočnom delu, pružaju dinarski, u južnom delu preovlađuje pružanje zapad-istok (Stanojev vrh 733 m, Popov Gaj 599 m).

 

Južno od Golubca počinje oblast izolovanih dragačevskih brda, kako se nazivaju zbog toga što ne čine ni jednu planinu. Normalni pravac njihovog pružanja je zapad-istok dok se dinarski pravac pružanja retko javlja. Dragačevska brda predstavljaju najviše visove Dragačeva, a ističu se Borova Strana (1216 m), Pavlova Glava (1139 m), Bjelan (1006 m), Samograd (938 m), Strmac i Rudine (983 m) i dr.

Čitavo Dragačevo je u prošlosti bilo pokriveno gustim šumama. Po nižim delovima su rasle hrastove šume i drugo drveće (bagrem,jasen, topola, brest, vrba, itd.), dok su brda i planine prekrivale guste bukove i cerove šume. Na najvišim nadmorskim visinama raslo je crnogorično drveće. Danas su planine Dragačeva obrasle listopadnim šumama, a samo izvesni njihovi delovi prekriveni su i četinarima, uglavnom borom i jelom, dok su niži tereni pretvoreni u komplekse obradivih površina, od kojih se one najplodnije nalaze u dolinama vodotokova.

Klima u Dragačevu ima odlike prelazne umereno-kontinentalne klime, sa postepenim prelazima iz jednog u drugo godišnje doba.U gornjem Dragačevu koje je više planinsko klima je nešto oštrija. Na klimu ovoga kraja utiče njegova relativna otvorenost prema Panonskoj niziji, a sa druge strane zatvorenost prema Jadranskom moru na jugozapadu, tako da uticaj ovih faktora čini Dragačevo klimatski specifičnim krajem.

Razuđeni teren Dragačeva bogat je vodama. Mnoga vrela i izvori rasprostranjeni su po celoj oblasti. Vodama je naročito bogat gornji kraj Dragačeva, u kome praktično u svim dolinama teku rečice i potoci. Tokovi Dragačeva su orijentisani na sever, odnosno severozapad, zapad i istok, a svi daju vodu jednoj reci, Zapadnoj Moravi.

Najznačajniji vodotok Dragačeva je reka Bjelica, koja teče sa jugoistoka na severozapad duž čitavog Dragačeva. Na pojedinim mestima dolina Bjelice široka je i do 800 metara, formirajući posebna ravna, plodna polja, a ponegde je sužena na svega nekoliko deseti na metara.

Sa desne strane Bjelica prima rečice i potoke koji izviru ispod vrhova Jelice (Grabovac, Negrišorski potok, Tijanjska reka, Dragačica, Živička reka, Gorušica, Vička reka) sa njihovim sitnijim pritokama. Sa leve strane Bjelica prima Rćansku reku, Stenjevačku reku, potok Borovnjak i veći broj pritoka sa padina Krstaca. Dolinom reke Bjelice i njenih pritoka vode glavne komunikacije Dragačeva.

Vodotokovi zapadnog dela Dragačeva, duž jugozapadnih padina Krstaca i Golubca ulivaju se u Moravicu  – Kravarička reka, Boškovića reka, Mirosaljačka reka, Trešnjevica, potok Žirovanj, a jedina dragačevska reka koja svoju vodu ne daje direktno Zapadnoj Moravi, već se uliva u Ibar, jeste reka Lopatnica koja izvire pod Borovom Stranom, u zaseoku Propljenica u gornjem Dragačevu.